Του Δημοσθένη Π. Δούκα.
Την 27η Ιανουαρίου κάθε έτους θυμόμαστε τους έξι εκατομμύρια Εβραίους, παιδιά, γυναίκες και άνδρες, καθώς και τους Ρομά και τους Σίντι, τα άτομα με αναπηρίες και τους αμέτρητους άλλους που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Καθώς θρηνούμε την απώλεια τόσων πολλών και τόσο πολύ, αναγνωρίζουμε επίσης ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αναπόφευκτο. Καμία γενοκτονία δεν είναι. Ήταν το αποκορύφωμα χιλιετιών αντισημιτικού μίσους.
Η 27η Ιανουαρίου είναι η της μελανότερη ίσως σελίδας στην Ιστορία της Ευρώπης του 20ου αιώνα.Χρέος όλων μας, σε όσους χάθηκαν, στους επιζώντες και στις επόμενες γενιές είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης και η προστασία και ενίσχυση του εβραϊκού τρόπου ζωής.
Στην Αλεξανδρούπολη το 2021 οι καλά καλυμμένοι από πυκνή και άγρια βλάστηση για δεκαετίες, οικογενειακοί τάφοι των Εβραϊκών οικογενειών της Αλεξανδρούπολης, αναδείχθηκαν από συνεργείο πρασίνου του Δήμου Αλεξανδρούπολης, μετά από παρέμβαση κατοίκων της περιοχής.
Το εβραϊκό κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης βρίσκεται στα βορειοανατολικά της πόλης, σε πάροδο της οδού Κεσσάνης, σε μικρή απόσταση από το παλιό μουσουλμανικό νεκροταφείο αλλά και τους λοιπούς κοιμητηριακούς χώρους της πόλης. Από το 2021 ο Δήμος Αλεξανδρούπολης, για ανεξήγητους λόγους, δεν έκανε καμία παρέμβαση αποκατάστασης, σωτηρίας και ανάδειξης του κοιμητηρίου.
Τα ορατά και μη καλυμμένα μνήματα είναι περίπου δεκαπέντε. Κάποια από αυτά φαίνεται να έχουν συληθεί, κάποιες επιτύμβιες πλάκες έχουν μετακινηθεί ή και σπάσει αλλά η γενικότερη εικόνα του κοιμητηρίου, δείχνει σχετικά καλή, παρά την μακροχρόνια εγκατάλειψή του.
Κάποια από τα μνήματα έχουν κυλινδρική μορφή στο άνωθεν μέρος τους, με τον κύλινδρο, το πιθανότερο να συμβολίζει το Σέφερ Τορά, τον κύλινδρο της Τορά, και ασφαλώς αφορούν σε κεκοιμημένους ιδιαίτερης πνευματικότητας και θρησκευτικότητας.
Αρκετοί από τους τάφους παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς έχουν τον ίδιο μορφολογικό τύπο με αυτά του εβραϊκού νεκροταφείου Διδυμοτείχου, όπου η επιγραφή είναι οριζόντια χαραγμένη στη μεγάλη διάσταση της πλάκας και απουσιάζουν θρησκευτικά σύμβολα. Ο τύπος αυτός είναι πιθανότατα ένδειξη της καταγωγής των τεθνεώτων αλλά και του τεχνίτη χαράκτη. Υπάρχουν και νεώτερης τεχνοτροπίας μνήματα, όπου ξεχωρίζει το Μαγκέν Νταβίντ, ενώ σε κάποια η επιγραφή είναι γραμμένη στα λαντίνο με εβραϊκούς χαρακτήρες.
Οι χρονολογίες κυμαίνονται ανάμεσα στα 5681 και στα 5702, δηλαδή ανάμεσα στο 1921 και στο 1942, λίγο πριν ξεσπάσει το κακό που όλοι γνωρίζουμε (Θρασύβουλος Παπαστρατής “Οι Εβραίοι της Αλεξανδρούπολης”).
Σύμφωνα με τον Νισήμ Μεβοράχ, το 1920, την διοίκηση της συναγωγής είχε ο ραβίνος Σολομών Αζούζ, το σχολείο είχε 35 μαθητές και το κοινοτικό συμβούλιο είχε πρόεδρο τον Ιακώβ Μπαζούλ
Το 1938 υπό το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά, η Ισραηλιτική κοινότητα απέκτησε πλήρη νομική οντότητα (ΦΕΚ 408/31-10-1938 (τεύχος Α΄)) με πρόεδρο τον Μ. Χατέμ. Το 1924 ιδρύθηκε το Μπικούρ Χολίμ, κοινοτικό ιατρείο για τους εβραίους ασθενείς κι ένας σύνδεσμος γυναικών
Κατοχή και Ολοκαύτωμα
Η Αλεξανδρούπολη, όπως και οι υπόλοιπες πόλεις της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους το 1941. Οι Βούλγαροι είχαν εδαφικές βλέψεις στην Ελλάδα και ακολούθησαν μια πολιτική αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας, απαγορεύοντας την ελληνική γλώσσα και λεηλατώντας. Οι εβραίοι δεν ξέφυγαν από το μένος τους και υποχρεώθηκαν να υποστούν όλα τα αντισημιτικά μέτρα. Στις 21 Ιανουαρίου 1943 έφθασε στην Σόφια ο ειδικός απεσταλμένος του Άϊχμαν, ο Τεοντόρ Ντάννεκερ, αξιωματικός των Ες Ες, ο οποίος εξέθεσε τις γερμανικές αξιώσεις στον Αλεξάντερ Μπέλεφ, πρόεδρο της επιτροπής εβραϊκών ζητημάτων (ΚΕΒ). Ο πρωθυπουργός Μπογντάν Φίλοφ
και ο υπουργός εσωτερικών Πέταρ Γκαμπρόφσκι, φανατικοί αντισημίτες και οι δυο έδωσαν τις εγγυήσεις στους γερμανούς. Τον Φλεβάρη του 1943 ο Μπέλεφ με τον Γιαροσλάβ Καλίτσιν και τον Ιλία Ντομπρέφσκι, επιθεωρητές της ΚΕΒ επισκέφθηκαν τα κατεχόμενα ελληνικά εδάφη. Στις 24/2/1943 έφτασαν στην Αλεξανδρούπολη, όπου έμεινε ο Ντομπρέφσκι για να οργανώσει τον εκτοπισμό των εβραίων.
Τα ξημερώματα της 4ης Μαρτίου 1943 αστυνομικές δυνάμεις εισέβαλαν στα σπίτια των εβραίων της πόλης και ξύπνησαν τα θύματα τους με την διαταγή να ετοιμαστούν για αναχώρηση προς την Βουλγαρία. Υπεύθυνος της όλης επιχείρησης ήταν ο Αλεξάντερ Ποπ Στεφάνοφ, αστυνομικός διευθυντής της πόλης, που τελούσε υπό την διεύθυνση του προϊσταμένου της ¨επιχείρησης¨ Γιαροσλάβ Καλίτσιν. Τραγική ειρωνεία είναι ότι ο σιδηρόδρομος, γενεσιουργός αιτία και μοχλός της δημιουργίας του Δεδέαγατς και κατά συνέπεια της Ισραηλιτικής κοινότητας της Αλεξανδρούπολης, απετέλεσε εφαλτήριο για τον χαμό της. Συλληφθέντες ήταν 42 άτομα και 3 άτομα από Σαμοθράκη. Δυο άτομα
εξαιρέθηκαν γιατί ήταν υπήκοοι άλλων χωρών. Εκτοπίστηκαν μόνο 44 εβραίοι από τους 150
εβραίους που υπήρχαν κατά τον μεσοπόλεμο, οι περισσότεροι είχαν φύγει με την αρχή της βουλγαρικής κατοχής. Από τους εκτοπισμένους μόνο 4 επέζησαν .
