ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΜΘ.

Του Δημοσθένη Π. Δούκα.

Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών δημοσιοποίησε την <Έκθεση κοινωνικών και οικονομικών τάσεων στις ελληνικές περιφέρειες> η οποία αποτελεί την πρώτη εκτενή διερεύνηση τάσεων και στατιστικών στοιχείων για τις διοικητικές περιφέρειες της Ελλάδας, σε μια σειρά από
κομβικούς για την οικονομία και κοινωνία τομείς. Σ αυτούς περιλαμβάνονται οι δημογραφικές τάσεις, η οικονομική δραστηριότητα και επιχειρηματικότητα, ο χρηματοπιστωτικός τομέας, η αγορά εργασίας, η κοινωνική ένταξη και η πρόσβαση σε υπηρεσίες, τον τουρισμό, την χωροταξία και το περιβάλλον.

Μέσα από την ανάλυση κάθε μία από τις ελληνικές περιφέρειες, μεταξύ αυτών και της ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΝ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ, αναδεικνύεται σε μια μοναδική οντότητα με το δικό της χαρακτήρα και ιδιαιτερότητες. Όλες μαζί, συνθέτουν την ελληνική πραγματικότητα και την ποικιλομορφία που την χαρακτηρίζει. Και ενώ η τελευταία αποτελεί αναμφίβολα συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα (για παράδειγμα ως προς τη γεωμορφολογία της ή σε τομείς όπως ο πολιτισμός και ο τουρισμός), παράλληλα, οι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ αποτελούν μια σημαντική πρόκληση ως προς την
ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Το μοντέλο ανάπτυξης που οδήγησε την οικονομική δραστηριότητα της χώρας να συγκεντρωθεί σε ποσοστό πάνω από 50% στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη και να ακολουθεί λόγω της ανάπτυξης του τουρισμού η Κρήτη, θεωρείται πλέον από τους μελετητές πεπερασμένο, καθώς χρόνο με το χρόνο θα οδηγήσει στο άνοιγμα της ψαλίδας πληθυσμού και εισοδημάτων των δυο αυτών περιοχών με την υπόλοιπη Ελλάδα… Το ζητούμενο πλέον είναι κάθε περιφέρεια να έχει μια εξειδικευμένη οικονομική προσέγγιση και επιπλέον, να έχει πενταετές αναπτυξιακό και επενδυτικό σχέδιο και τρόπο αποτίμησης
των μέτρων πολιτικής.

Στη βάση των επιλεγμένων τομέων και δεικτών, ορισμένες από τις ελληνικές περιφέρειες φαίνεται να καταγράφουν συγκριτικά καλύτερες επιδόσεις, ενώ άλλες έχουν μεγαλύτερα περιθώρια σύγκλισης με τον εθνικό (και κατ΄ επέκταση με τον ευρωπαϊκό) μέσο όρο.

Βασικοί τομείς στους οποίους η διαπεριφερειακή ανισότητα είναι ιδιαίτερα σημαντική συμπεριλαμβάνουν την οικονομική δραστηριότητα, την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας. Η άμβλυνση των ανισοτήτων στους συγκεκριμένους τομείς και η συνακόλουθη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των συνθηκών διαβίωσης, μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα και σε όρους άμβλυνσης των ανισοτήτων σε άλλους σημαντικούς τομείς όπως οι δημογραφικές τάσεις. Η άμβλυνση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων αποτελεί επίσης έναν καίριο τομέα παρέμβασης για μία χώρα, όπως η Ελλάδα, στην οποία καταγράφονται επιδόσεις αρκετά πιο κάτω από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές σε μια σειρά από σημαντικά ζητήματα (πληθυσμιακή γήρανση, ποσοστά φτώχειας κ.α.). Δεδομένων των εθνικών αυτών διαφορών, ο αντίκτυπος των ανισοτήτων στον πληθυσμό των περισσότερο ευάλωτων περιοχών είναι μεγαλύτερος και η αντιμετώπισή τους πιο επιτακτική και κρίσιμη.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, εν πολλοίς, οι διαφορές και ανισότητες μεταξύ των περιφερειών αποτυπώνουν το διαφορετικό σημείο εκκίνησης και τα σχετικά πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα της κάθε γεωγραφικής περιοχής. Επίσης, αποτυπώνουν την πορεία των οικονομικών μεταβολών στην Ελλάδα από μια ιστορική σκοπιά και σε συνδυασμό με το γενικότερο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και την αστικοποίηση.

Σε κάθε περίπτωση, τα ευρήματα από την μελέτη αποτελούν μια προσπάθεια πολυδιάστατης και συστηματικής καταγραφής των τάσεων στις ελληνικές περιφέρειες, η οποία θα μπορούσε να συνεισφέρει στο δημόσιο διάλογο και κυρίως στο σχεδιασμό και προγραμματισμό της περιφερειακής πολιτικής που ασκούν οι περιφερειακές διοικήσεις όπως της ΠΑΜΘ γύρω από το ζήτημα της ανάγκης άμβλυνσης των ανισοτήτων, ώστε η χώρα να μπορέσει να καταγράψει τα επόμενα χρόνια το είδος εκείνο της οικονομικής ανάπτυξης που θα είναι ισόρροπη και κοινωνικά βιώσιμη.

Σήμερα ζούμε σε μια Ελλάδα δύο ταχυτήτων, με διευρυνόμενες μάλιστα ανισότητες, δημιούργημα της δεκαετίας της οικονομικής κρίσης την οποία σήμερα κυβέρνηση, επιχειρήσεις και εργαζόμενου πασχίζουν να ξεπεράσουν. Πέραν της δραματικής συρρίκνωσης των (κατά κεφαλήν) εισοδημάτων τα οποία περιορίστηκαν στα 17.000 ευρώ, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος ανέβηκε στα 32.400 ευρώ, η κρίση οδήγησε για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας και στην μείωση του πληθυσμού, η οποία π.χ. στον Έβρο είναι πρωτοφανής και δραματική.

Η διοίκηση και το περιφερειακό συμβούλιο της ΠΑΜΘ ας μελετήσουν με προσοχή και νηφαλιότητα τα στοιχεία που συγκροτούν τη δομή της Περιφέρειας και με επιστημονική μέθοδο και χωρίς λαικισμούς ας επιχειρήσουν να υιοθετήσουν πολιτικές, δράσεις και παρεμβάσεις που θα αναστρέψουν τα προβληματικά σημεία της.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ.
▪ Πληθυσμός (2022): 560.826 (5%συνολικού πληθυσμού χώρας)
▪ Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (2021): €12.000(μ.ο. χώρας: €17.000)
▪ Ποσοστό ανεργίας (2022): 14,7%(εθνικό ποσοστό: 12.4%)
▪ Μέση ηλικία πληθυσμού (2022): 46,4έτη (εθνικός μ.ο.: 46,1 έτη)
▪ Πρωτεύουσα: Κομοτηνή
▪ Πληθυσμός (2022): 560.826 (5%συνολικού πληθυσμού χώρας)
▪ Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (2021): €12.000(μ.ο. χώρας: €17.000)
▪ Ποσοστό ανεργίας (2022): 14,7%(εθνικό ποσοστό: 12.4%)
▪ Μέση ηλικία πληθυσμού (2022): 46,4έτη (εθνικός μ.ο.: 46,1 έτη)

Δημογραφικές τάσεις
Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη είναι η έκτη κατά σειρά πολυπληθέστερη περιφέρεια της χώρας, με πληθυσμιακή πυκνότητα όμως αρκετά κάτω από τον εθνικό μέσο όρο. Σε όρους δημογραφικών τάσεων, η περιφέρεια μειώθηκε πληθυσμιακά κατά περίπου 8% την τελευταία 12ετία. Η μείωση αυτή ήταν ανομοιογενής ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς το ποσοστό των ανδρών μειώθηκε κατά περίπου 9%, ενώ των γυναικών περίπου 7,3% κατά την ίδια περίοδο. Αναφορικά με τη γήρανση του πληθυσμού, στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη ο λόγος εξάρτησης των ατόμων τρίτης ηλικίας βρίσκεται σε λίγο μεγαλύτερα επίπεδα από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ η αύξηση του λόγου κατά την περίοδο 2010-2022 ήταν η τρίτη μικρότερη ανάμεσα στις ελληνικές περιφέρειες (με άλλα λόγια, η γήρανση του πληθυσμού κινήθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τις περισσότερες άλλες περιφέρειες).

Οικονομική δραστηριότητα
Στον τομέα της οικονομικής δραστηριότητας, η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εμφανίζει αρκετά μεγάλο περιθώριο για σύγκλιση με τον εθνικό μέσο όρο, καθώς βρισκόταν στην προτελευταία θέση στη κατάταξη των περιφερειών όσον αφορά το ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, ενώ σημειώνει και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αποταμίευσης των νοικοκυριών μεταξύ των περιφερειών.

Επιχειρηματικότητα
Όσον αφορά την επιχειρηματικότητα και επιλεγμένους δείκτες για το επιχειρηματικό οικοσύστημα και την ανταγωνιστικότητα, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη βρίσκεται στην προτελευταία θέση στην κατάταξη κατά φθίνουσα σειρά με βάση το Δείκτη Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας (ΔΠΑ) το 2022, όπως και στην ενίσχυση της απασχόλησης το διάστημα 2017-2019.

Χρηματοπιστωτικός τομέας
Η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εμφανίζει περιθώριο για σύγκλιση με τον μέσο όρο των περιφερειών σε τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως καταγράφονται μέσα από επιλεγμένες μεταβλητές για την πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα, τις καταθέσεις και τη χρηματοδότηση του επιχειρηματικού τομέα. Ενδεικτικά, στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη το 2022 εμφανίζονται ο δεύτερος χαμηλότερος αριθμός τραπεζικών λογαριασμών ανά κάτοικο και ο τέταρτος χαμηλότερος αριθμός επιχειρηματικών δανείων ανά κάτοικο, αντίστοιχα.

Αγορά εργασίας
Αναφορικά με την αγορά εργασίας, η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης απορροφά το 5,3% (κατά μέσο όρο) της απασχόλησης στη χώρα, ενώ την περίοδο 2001- 2022 αυτή το ποσοστό αυτό σημείωσε τη δεύτερη ισχυρότερη μείωση μεταξύ των περιφερειών. Ακόμα, το μερίδιο της στη μισθωτή απασχόληση είναι το πέμπτο χαμηλότερο μεταξύ των περιφερειών, ενώ παρουσιάζει το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων και το πέμπτο υψηλότερο ποσοστό στους βοηθούς στην οικογενειακή επιχείρηση την περίοδο 1999-2022. Το ποσοστό ανεργίας, την περίοδο 2008-2013 αυξήθηκε κατά 17,9 π.μ. και διαμορφώθηκε το 2013 σε επίπεδα κάτω από το εθνικό ποσοστό ανεργίας. Το 2022 μειώθηκε κατά 12,0 π.μ. και διαμορφώθηκε σε υψηλότερα επίπεδα από το εθνικό ποσοστό. Πιο συγκεκριμένα, το 2022 η περιφέρεια κατέγραψε το τρίτο υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα (μαζί με την Κεντρική Μακεδονία). Στην περιφέρεια το μέσο ποσοστό ανεργίας την
περίοδο 1999-2022 στα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 0-2) διαμορφώθηκε σε 14,0%, στα άτομα με μέσο επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 3-4) σε 17,4% και στα άτομα με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 5-8) σε 11,9% (μέση κατάταξης). Τέλος, οι θετικές ροές προσλήψεων-αποχωρήσεων ήταν οι έκτες χαμηλότερες μεταξύ των περιφερειών την περίοδο 2015-2022.

Κοινωνικές υπηρεσίες και κοινωνική ένταξη
Στον τομέα της κοινωνικής ένταξης και της πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη αντιμετωπίζει ποικίλες προκλήσεις: στην περιφέρεια καταγράφεται το δεύτερο χαμηλότερο επίπεδο κατά κεφαλήν εισοδήματος νοικοκυριών αλλά και το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας (μετά την Δυτική Ελλάδα). Άλλες σημαντικές κοινωνικές προκλήσεις σχετίζονται με την σχετικά χαμηλή επίδραση των κοινωνικών μεταβιβάσεων (πλην των συντάξεων) στη μείωση της φτώχειας και το υψηλό επίπεδο εισοδηματικής ανισότητας, ενώ στο χάσμα απασχόλησης των φύλων οι επιδόσεις της περιφέρειας είναι πιο κοντά στον εθνικό μέσο όρο. Τέλος, στην υγεία, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη παρουσιάζει σημαντικά περιθώρια για σύγκλιση με το μέσο όρο των περιφερειών σε δείκτες όπως το προσδόκιμο επιβίωσης και η βρεφική
θνησιμότητα – παράγοντες οι οποίοι συσχετίζονται εν γένει και με το εισόδημα, την ανισότητα και τις
συνθήκες διαβίωσης. Τέλος, σε όρους συγκέντρωσης πόρων υγείας, όπως οι διαθέσιμες κλίνες νοσηλείας και οι ιατροί, η περιφέρεια βρίσκεται κοντά στον εθνικό μέσο όρο. Εντούτοις, οι αυτοαναφερόμενες μη εξυπηρετούμενες ανάγκες για ιατρική φροντίδα βρίσκονται σε αρκετά υψηλά επίπεδα.

Δείκτες σε επιλεγμένους κλάδους
Στον τομέα του πολιτισμού και τους ενδεικτικούς δείκτες που είναι διαθέσιμοι σε περιφερειακό επίπεδο, η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρουσιάζει μικρή επισκεψιμότητα σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, . Επίσης, στην περιφέρεια καταγράφεται σχετικά χαμηλό ποσοστό χρήσεων γης για πολιτιστικές δραστηριότητες και, συνακόλουθα, σχετικά μικρό ποσοστό απασχόλησης σε χώρους πολιτισμού. Ως προς τον τομέα του τουρισμού, οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις τουριστών αλλοδαπών και ημεδαπών κινούνται σε συγκριτικά χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με άλλες τουριστικά δημοφιλείς περιφέρειες. Τα περιθώρια σύγκλισης είναι αρκετά μεγάλα σε όρους εσωτερικού τουρισμού (ημεδαπών).

Περιβάλλον και χωροταξία
Στον τομέα του περιβάλλοντος και τους διαθέσιμους δείκτες σε περιφερειακό επίπεδο, η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κινείται κοντά στο μέσο όρο της χώρας ως προς τον αριθμό των μονάδων διαχείρισης αποβλήτων της και την εξυπηρέτηση του πληθυσμού από αυτές. Σημαντική διαφορά ωστόσο σημειώνεται στα ποσοστά των χρήσεων γης της περιφέρειας. Συγκεκριμένα, η περιφέρεια σημειώνει το μεγαλύτερο ποσοστό σε χρήσεις γης για δασοκομία (44,6%), σημαντικά μεγαλύτερο από τον εθνικό και ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ συγκριτικά μικρά καταγράφονται τα ποσοστά των εγκαταλελειμμένων και αχρησιμοποίητων περιοχών (17%) και χρήσεων γης για δίκτυα (1,6%).