Στο πανέμορφο νησί βρέθηκε ο Ίων Δραγούμης τον Ιούλιο του 1906, όταν υπηρετούσε στο Προξενείο του Δεδέαγατς τη σημερινή Αλεξανδρούπολη, στο χρονικό διάστημα Σεπτ. 1905 – Δεκ. 1906.
Στο βιβλίο που γράφει για τη Σαμοθράκη περιγράφει την μοναδική φύση του νησιού, αναζητά το αρχαίο και πρόσφατο παρελθόν, μελετά τη ζωή των κατοίκων και εκφράζει τις ιδέες του για το παρόν και το μέλλον των υπόδουλων Ελληνικών περιοχών. Η Σαμοθράκη ανάγεται σε σύμβολο των αρχαίων και παντοτινών πηγών του Ελληνισμού. Η ταύτιση αυτή του Δραγούμη με το έθνος και τη φυλή του, στο Μαρτύρων και ηρώων αίμα (1907) συνδυάζεται με την αίσθηση του χρέους, ενώ στη Σαμοθράκη (1906-09) κορυφώνεται.
Μετά τον πρόλογο του συγγραφέα, ακολουθούν τα εξής κεφάλαια: Θάλασσα, Τα σύνορα, Η Χώρα, Παλιόπολη, Κοινότητες, Η Νίκη, Το Φεγγάρι, Οι σκλάβοι, Φαρδύς ο Σαμοθρακίτης, Στο μετόχι, Φεύγοντας από το νησί.
Από το τελευταίο αυτό κεφάλαιο χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα: «Στὸ νησὶ μὲ τοὺς γκρεμοὺς καὶ τὰ μεγάλα μυτερὰ βράχια, τὰ βουνὰ τὰ ἀπάτητα, τά ἄγρια κατατόπια, τὶς ἔρημες ἀκρογιαλιές, τὶς σπηλιές, τὶς βαθιὲς ρεματαριές, τὶς κακὲς πλαγιὲς καὶ ράχες, τὰ γίδια καὶ τὰ ἀγριοκάτσικα πηδώντας στὰ κατσάβραχα, τὰ ἀγριεμένα ἄλογα καὶ δέντρα, τοὺς σκλάβους ἀνθρώπους, τὸ ψῆλος τοῦ μεγάλου βουνοῦ, ποὺ θὰ ἦταν ἴσως κάποτε ἡφαίστειο καὶ ἀπὸ τὴν κορφή του ἀνοίγεται ἁπλόχωρη μιὰ θέα, φανταχτερή, γύρω τριγύρω στὴ μεγάλη νησοσπαρμένη θάλασσα καὶ στὴ στεριὰ τὴ μακρινή, καὶ τὸ κάθε ὄνομα τοῦ κάθε τόπου εἶναι γνώριμο καὶ μουρμουρίζει γνωστὰ καὶ μαγεμένα λόγια καὶ τραγουδεῖ γνωστοὺς καὶ μυστηριώδικους παλιοὺς σκοπούς, Αἰγαῖο, Θράκη, Σαμοθράκη, Ροδόπη, Πελασγοί, Ἕλληνες, Ὀρφέας, Κάβειροι, Ποσειδώνας.
Στο βιβλίο του ο Δραγούμης κάνει αναφορά και στο «λογχισμένο Ευαγγέλιο της Σαμοθράκης» και ταυτόχρονα ο Δραγούμης έπεισε τους Σαμοθρακίτες και του παραχώρησαν αυτό το κειμήλιο, που το έστειλε στην Αθήνα στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, η οποία το περιέλαβε στις συλλογές του Μουσείου της, που βρίσκεται πίσω από τον ανδριάντα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην οδό Σταδίου.
Πράγματι στα αρχεία του Μουσείου υπάρχει σήμερα το ιστορικό αυτό Ευαγγέλιο και η συνοδευτική επιστολή του Δραγούμη γραμμένη με πένα και μωβ μελάνι.
