Του Δημοσθένη Π. Δούκα.
Την 1η Νοεμβρίου αναμένεται να έρθει η Κίμπερλι Γκίλφοϊλ στην Αθήνα.. Άνθρωποι που την γνωρίζουν λένε ότι έρχεται ορεξάτη. Ψηλά στην ατζέντα της βρίσκονται ενέργεια, επενδύσεις, λιμάνια, logistics και υδρογονάνθρακες. Πολλά από αυτά έχουν ως σημείο αναφοράς την ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ.
Η πρώτη δημόσια εμφάνισή της θα γίνει στις 6 και 7 Νοεμβρίου στο Ζάππειο σε ενεργειακό συνέδριο. Μέχρι στιγμής δεν έχει αποφασίσει αν θα είναι και ομιλήτρια. Εκεί θα μιλήσει ο υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ Κρις Ράιτ, ενώ η είδηση της τελευταίας στιγμής ακούει στο όνομα «Νταγκ Μπέργκαμ». Ο υπερυπουργός εσωτερικών θα βρεθεί ξανά στην Αθήνα, λίγο καιρό μετά την πρώτη του επίσκεψη στη χώρα μας. Η αμερικανική κυβέρνηση δίνει μεγάλη σημασία στην Ελλάδα και στον ρόλο της στα ενεργειακά. Την θεωρούν κομμάτι της πολιτικής για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και την απεξάρτηση της από το ρωσικό αέριο. Σ αυτό το συνέδριο η Αλεξανδρούπολη θα έχει την τιμητική της. Η επιλογή της για την Αθήνα δεν είναι τυχαία. Οι διορισμοί πρέσβεων είναι πάντοτε πολιτικά μηνύματα. Το μήνυμα εδώ είναι σαφές: η Ουάσιγκτον βλέπει στην Ελλάδα όχι μόνο έναν σταθερό σύμμαχο αλλά κομβικό σημείο ισχύος στη νοτιοανατολική Ευρώπη, ειδικά σε τρία πεδία, την ενέργεια, την άμυνα και την περιφερειακή σταθερότητα. Η Γκίλφοϊλ δεν είναι καριερίστρια διπλωμάτης. Είναι επαγγελματίας της πολιτικής επικοινωνίας που ξέρει να επιβάλλει ατζέντα, να χτίζει κοινά και να χρησιμοποιεί τα μέσα ενημέρωσης ως εργαλείο πολιτικής. Αυτό ακριβώς καλείται να φέρει στην ελληνοαμερικανική σχέση.
Ο διορισμός της εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική της κυβέρνησης Τραμπ για τη νοτιοανατολική Ευρώπη, με στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, την αναβάθμιση του άξονα Ελλάδας Κύπρου Ισραήλ και την ανάσχεση ρωσικής και κινεζικής επιρροής. Σε αυτό το πλαίσιο η επιλογή μιας χαρισματικής και επικοινωνιακά δυνατής προσωπικότητας είναι απόλυτα λογική. Δεν θα περιοριστεί σε δηλώσεις φιλίας αλλά θα επιδιώξει να διαμορφώσει συσχετισμούς και αφήγημα.
Τι πρέπει να περιμένουμε στην πράξη;
Πρώτον, μια πρέσβη που θα επιδιώξει να αφήσει αποτύπωμα σε τομείς επενδύσεων, τεχνολογίας και ασφάλειας.
Δεύτερον, μια πιο έντονη δημόσια διπλωματία. Η Γκίλφοϊλ καταλαβαίνει τον αδιάκοπο κύκλο ενημέρωσης και δεν διστάζει να συγκρουστεί. Θα αξιοποιήσει τα μέσα ενημέρωσης για να ανεβάσει την ορατότητα των αμερικανικών προτεραιοτήτων.
Τρίτον, ενίσχυση του τριγώνου Ελλάδας Κύπρου Ισραήλ υπό το πρίσμα της ασφάλειας και της ενέργειας. Η παρουσία μιας μεγάλης προσωπικότητας επηρεάζει συναντήσεις, ρυθμούς και το πλαίσιο των διαφορών με την Τουρκία.
Τέταρτον, μια ευκαιρία για πολιτικούς και θεσμικούς διαύλους. Η Γκίλφοϊλ μπορεί να αποτελέσει γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και Νέας Δημοκρατίας, δύο παρατάξεων που μοιράζονται αξίες όπως η ελεύθερη αγορά, η ατομική ευθύνη και ο φιλοδυτικός προσανατολισμός. Εφόσον αξιοποιηθεί σωστά αυτή η σχέση μπορεί να εμβαθύνει την ατλαντική συνεργασία και να προσδώσει στην Αθήνα επιρροή στα αμερικανικά δίκτυα πολιτικής και στα think tanks.
Όπως είναι γνωστό τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις και τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρώπη σχολίασε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την διάρκεια της παρουσίας του στις Η.Π.Α., προαναγγέλλοντας και την ανανέωση της διμερούς αμυντικής συμφωνίας ,στην οποία ο ρόλος της Αλεξανδρούπολης είναι κομβικός.. Μιλώντας στο podcast του περιοδικού Monocle, ο Πρωθυπουργός σχολίασε πως «όταν συζητάμε για την ασφάλεια και την άμυνα, τότε πιστεύω ότι τα εθνικά συμφέροντα εξακολουθούν να έχουν πολύ σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, έχουμε υπογράψει μια συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ, η οποία πρόκειται να ανανεωθεί το 2026, και σκοπός μου είναι να την ανανεώσω». Πρόκειται για τη συμφωνία που επικαιροποιήθηκε με ψήφο και της Βουλής το 2022 με ορίζοντα πενταετίας και περιέχει τη ρητή πρόβλεψη πως «θα παραμείνει σε ισχύ στη συνέχεια, εκτός εάν τερματιστεί από κάποιο από τα μέρη με γραπτή ειδοποίηση προς το άλλο μέρος δύο χρόνια πριν, διά της διπλωματικής οδού». Πρακτικά, δηλαδή, θα ισχύει κανονικά και πέραν της πενταετίας, χωρίς να χρειάζονται νέες διαδικασίες.
Μια εικόνα για την αμερικανική παρουσία στην Αλεξανδρούπολη, που σίγουρα δεν έχει σχέση με κάποια «βάση», αλλά και πόσο σημαντική ήταν, ειδικά από το 2021 και έπειτα, για τη σιδηροδρομική μεταφορά (η σιδηροδρομική γραμμή φθάνει στο λιμάνι της πόλης) χιλιάδων οχημάτων, ελικοπτέρων, τεθωρακισμένων και Τεθωρακισμένων Οχημάτων Μάχης (ΤΟΜΑ) των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ προς την Ανατολική Πτέρυγα του ΝΑΤΟ (κυρίως προς τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία αλλά και πέρα από αυτήν), ενώ αργότερα και για τη μεταφορά βοήθειας προς την Ουκρανία, έδωσε σε κείμενο της η <<Καθημερινή>>.
Καταρχάς το πρώτο και πολύ σημαντικό στοιχείο για την Αθήνα είναι το γεγονός ότι η πρώτη τροποποίηση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA) υπεγράφη τον Οκτώβριο του 2019, που αφήνει ανοιχτή την πρόσβαση στην Αλεξανδρούπολη για τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις. Στη συγκεκριμένη συμφωνία προσδιορίζεται επακριβώς ότι ο λιμένας Αλεξανδρούπολης μπορεί να αξιοποιείται από τις ΗΠΑ.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «η χρήση από τις ΗΠΑ μη στρατιωτικών εγκαταστάσεων και υποδομών στην Ελλάδα δεν αναμένεται να είναι καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, συνεχής, ή αποκλειστική, χορηγείται στην κυβέρνηση των ΗΠΑ καθεστώς προτεραιότητας (ανεμπόδιστη πρόσβαση και χρήση)» στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Τον προηγούμενο μήνα (Σεπτέμβριος 2019) είχε προηγηθεί η τελετή ανέλκυσης της βυθισμένης βυθοκόρου «Ολγα» μέσα στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, που δυσκόλευε την πρόσβαση πλοίων μεγαλύτερου εκτοπίσματος, άρα και δυνατοτήτων μεταφοράς μεγαλύτερων συστημάτων.
Το 2021, στην πολυετή εκδοχή της MDCA που υπεγράφη από τους τότε υπουργούς Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν και Νίκο Δένδια, προστέθηκε στις τοποθεσίες που δύναται να χρησιμοποιηθούν από τους Αμερικανούς και το στρατόπεδο Γιάννουλη στον Εβρο. Ουσιαστικά, με τον τρόπο αυτό διασφαλιζόταν ότι σε περίπτωση που χρειαζόταν κάποια μεγαλύτερη κινητοποίηση εκ μέρους των Αμερικανών, υπάρχει ένας χώρος που θα αφιερωνόταν ακριβώς για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους. Δεν είναι τυχαίο ότι η αμερικανική πλευρά σχεδιάζει να επενδύσει προκειμένου να ενισχυθεί το αποτύπωμά της στην περιοχή.
Η «Κ» παρουσίασε επίσης τους αριθμούς προσωπικού και οχημάτων που μεταφέρθηκαν από το 2020 έως και το 2024 και αναδεικνύουν με σαφήνεια τη μεγάλη σημασία που έχει το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης για τις ΗΠΑ αλλά και τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις στο ΝΑΤΟ. Το 2020 μεταφέρθηκαν με ένα πλοίο συνολικά 225 φορτηγά και στρατιωτικό υλικό, άρματα μάχης, ΤΟΜΑ τύπου Bradley και άλλα οχήματα και 114 στρατιωτικοί από τις ΗΠΑ. Οι μεταφορές οχημάτων, ελικοπτέρων και προσωπικού συνεχίστηκαν και τις επόμενες χρονιές (βλέπε γράφημα) μέχρι το 2022, πρώτο έτος του πολέμου στην Ουκρανία, οπότε η κυκλοφορία πύκνωσε ακόμη περισσότερο. Ενδεικτικά, το 2023 επτά αμερικανικά μεταγωγικά πλοία μετέφεραν 296 στρατιωτικούς, και 4.800 οχήματα και τεθωρακισμένα καθώς, επίσης, και 19 ελικόπτερα. Το 2024 πέντε αμερικανικά πλοία μετέφεραν 197 στρατιωτικούς και 2.132 οχήματα και τεθωρακισμένα. Οι συμμαχικές κινήσεις –πλην των ΗΠΑ– αφορούν κατά κύριο λόγο στοιχεία των ενόπλων δυνάμεων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, της Ισπανίας αλλά και άλλων, μικρότερων χωρών του ΝΑΤΟ.
Η κρίσιμη για την επιχειρησιακή συνοχή του ΝΑΤΟ συμβολή της Αλεξανδρούπολης δεν περιορίζεται, βεβαίως, στα τεμάχια στρατιωτικού υλικού που μεταφέρθηκαν από το Αιγαίο ώς τη Βαλτική, αφού αποτελεί μια αξιόπιστη εναλλακτική όδευση προς την Ανατολική Ευρώπη, ιδιαίτερα λόγω του ελέγχου που έχει η Αγκυρα πάνω στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, τα οποία λόγω της Συνθήκης του Μοντρέ είναι δυνατόν να κλείσουν από την Τουρκία σε περίπτωση πολεμικής κρίσης όπως αυτή της Ουκρανίας. Αυτή η εναλλακτική λύση που συνιστά για το ΝΑΤΟ η Αλεξανδρούπολη, η οποία εκ των πραγμάτων προϋποθέτει και αμερικανική παρουσία, είναι και ο κύριος και βασικός λόγος για τον οποίο η Τουρκία ενοχλείται τόσο πολύ από τη διαμετακομιστική λειτουργία του λιμανιού, το οποίο, επιπλέον, αποτελεί λόγω του Σταθμού Επαναεριοποίησης Φυσικού Αερίου (FSRU) μια στρατηγική υποδομή που λειτουργεί και ως περαιτέρω δεσμός ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, η οποία τα τελευταία τρία χρόνια εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την εισαγωγή ενέργειας διά της Ελλάδος.
Η Αλεξανδρούπολη λοιπόν ως εναλλακτική λύση για το ΝΑΤΟ –που εκ των πραγμάτων προϋποθέτει και αμερικανική παρουσία– είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο η Τουρκία ενοχλείται τόσο πολύ από τη διαμετακομιστική λειτουργία του λιμανιού.
