Μερικά χιλιόμετρα Βορειοδυτικά του Άβαντα, κάτω από τα μεσαιωνικά κάστρα και στο τέλος μιας ιδιαίτερα όμορφης διαδρομής, σχεδόν δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή Αλεξανδρουπόλεως – Κομοτηνής και πριν από τα ορυχεία της Κίρκης, μέσα στην κοιλάδα του ποταμού «Ειρήνης ρέμα», στην περιοχή του Ζωναίου όρους, σκαλισμένος στην πέτρα, βρίσκεται ο Ιερός Ναός των Αγίων Θεοδώρων.

Ο ναός ανακαλύφθηκε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια τυχαία, από ένα κυνηγό. Τοπικές παραδόσεις συνδέουν το σπήλαιο του ναού με τη λειτουργία κρυφού σχολειού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αλλά και με τον τόπο μαρτυρίου των τοπικών Αγίων Θεοδώρων.

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα σπήλαιο στο οποίο ο προσκυνητής μπορεί να εισέλθει από μια μεταλλική κατασκευή με χρήση σκάλας. Διαθέτει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες, χτιστό τέμπλο, και θυμίζει τις σπηλαιώδεις εκκλησίες της Καππαδοκίας.

Ο ναός είναι όλος διακοσμημένος με τοιχογραφίες που καλύπτουν τα πλάγια τοιχώματα του βράχου, το τέμπλο και το ιερό βήμα και διακρίνονται σε δύο φάσεις. Κυρίαρχο θέμα τους είναι η ζωή της Θεοτόκου, γεγονός που δείχνει ότι αρχικά ο ναός πρέπει να ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Οι παλαιότερες αγιογραφίες χρονολογούνται στον 11ο αιώνα και σώζονται πιο αποσπασματικά.

Ανάμεσά τους, ξεχωρίζουν μια μεγάλη σύνθεση της Κοίμησης της Θεοτόκου και η μορφή του Αρχάγγελου, στη νότια πλευρά. Οι νεότερες
χρονολογούνται στο τέλος του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα, αποδίδονται σε ώριμο
καλλιτέχνη και χαρακτηρίζονται για την υψηλή αισθητική ποιότητά τους, που τις συνδέει με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης. Αντιπροσωπευτικές είναι οι μνημειακές παραστάσεις της ένθρονης βρεφοκρατούσας Παναγίας και της Δέησης, που κυριολεκτικά δεσπόζουν στον περιορισμένο χώρο.